Wędrówki plemion barbarzyńskich w końcu IV i V w. (wg M. Mączyńska, M. Levada)
W początkach III w. stanowiska kultury wielbarskiej ze środkowego Pomorza i północnej Wielkopolski zostały porzucone. Pojawiły się natomiast tam, gdzie ich wcześniej nie notowano – na wschodnim Mazowszu, Podlasiu, Lubelszczyźnie i dalej w kierunku południowo-wschodnim, na Ukrainie. W tym przypadku archeologia pokazuje przemieszczenie się konkretnej społeczności na nowe tereny. To, że chodzi tutaj o Gotów, nie ulega wątpliwości.
Na terenie dzisiejszej Ukrainy w III w. wytworzyła się kultura czerniachowska, wykazująca wiele podobieństw do kultury wielbarskiej, a zatem ją również możemy identyfikować z Gotami. Na ten okres notuje się pierwsze wyprawy łupieskie na tereny wschodnich prowincji Imperium Rzymskiego. W 238 r. Goci splądrowali leżące nad Morzem Czarnym miasto Histria (okolice dzisiejszej Istrii w Rumunii).
Po przybyciu nad Morze Czarne Goci weszli w bezpośredni kontakt z Cesarstwem Rzymskim, przez co stawali się coraz lepiej znani w basenie Morza Śródziemnego. To wówczas, kiedy już zajmowali tereny dzisiejszej Ukrainy, Mołdawii i Rumunii podzielili się na Ostrogotów i Wizygotów. W różnych okresach walczyli przeciwko Rzymowi, jak i wchodzili z nim w sojusze (np. wygrane bitwy z Rzymianami pod Abrittus w 251 r. czy pod Adrianopolem w 378 r). Napadali na miasta leżące na terenie Imperium, ale też chętnie służyli w armii rzymskiej.
To Wizygoci pod wodzą Alaryka jako pierwsi, od czasu najazdu Galów w IV w. przed Chr., zdobyli i splądrowali Rzym w 410 r. Tak skrzywdzeni przez późniejszą historiografię Wandalowie, zrobili to samo dopiero blisko pół wieku później w 455 r. Goci brali czynny udział w wydarzeniach z czasów najazdów Hunów (walcząc po różnych stronach). Ostatecznie, już po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, Ostrogoci założyli państwo na terenie Italii (to tam spisano historię Gotów), które przetrwało do połowy VI w., kiedy uległo najazdom początkowo Cesarstwa Bizantyńskiego a ostatecznie Longobardom.
Z kolei Wizygoci, którzy założyli swoje państwo na Półwyspie Iberyjskim przetrwali aż do początków VIII w., ulegając inwazji Arabów w 711 r.
https://genomebiology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13059-023-03013-9
W lipcu 2023 r. opublikowane zostały wyniki badań genetycznych próbek zebranych na starożytnych cmentarzyskach przedstawicieli kultury wielbarskiej oraz przeworskiej, które następnie porównano do wyników innych podobnych badań. Wyniki potwierdziły ustalenia badań archeologicznych wskazujących na skandynawskie (północno-europejskie) pochodzenie przedstawicieli kultury wielbarskiej.
Zdaniem autorów badań dane wskazują, że związaną z kulturą wielbarską populację ( określaną w pracy jako IA ) utworzyli imigranci z północy, którzy najprawdopodobniej na początku pierwszego tysiąclecia n.e. przybyli w rejon współczesnej Polski i zmieszali się z autochtonami. Przedstawione wyniki są zgodne z hipotezą, która zakłada genetyczną kontynuację pomiędzy populacjami IA i MA (MA określono w pracy przedstawicieli kultury przeworskiej - autochtonicznej) w Europie Środkowo-Wschodniej.
Z przedstawionych danych wynika, że populacje kultury wielbarskiej nie tylko pokojowo funkcjonowały obok populacji kultury przeworskiej, ale także doszło do wymieszania się osobniczego przedstawicieli tych kultur, ten nowy substrat dały początek współczesnej populacji Polski - kulturowo osadnictwu słowiańskiemu.
Zainteresowanych odsyłamy do publikacji naukowej.
https://hal-insu.archives-ouvertes.fr/insu-00311666/file/Sicre_et_al_-_2008_-_EPSL.pdf
Rozważając powodu podejmowania decyzji dotyczących migracji nie sposób pominąć czynników środowiskowych.
Przybycie Gotów na współczesne ziemie Polski zbiega się z końcem rzymskiego okresu ciepłego, okresu kiedy to średnia temperatura powietrza wg badań paleoklimatycznych (por rycinę obok), mogła być nawet nieco cieplejsza od obecnej (na podstawie badań rdzeni osadów morskich u brzegów północnej Islandii (66 33'N, 17 42W), w oparciu o ich analizy alkenonów związków syntetyzowanych głównie latem przez morską algę Emiliania huxleyi - czuły wskaźnik zmiany temperatury wody).
Nawet dobrze Goci się nie osiedlili, gdy nastąpił początek ochłodzenia przypadającego na tzw. wieki ciemne. Niewykluczone, że kurczące się zasoby związane z gorszymi zbiorami oraz srogie zimy skłoniły Gotów do porzucenia swoich siedzib i podjęcia migracji na południowy wschód.
Należy pamiętać, że są to badania odnoszące się do lokalnej sytuacji klimatycznej rejonu Islandii, nie należy zatem oczekiwać identycznego odwzorowania zmian temperatur dla wybrzeży Bałtyku, nie mniej w zakresie rekonstrukcji oscylacji klimatycznych istnieje konsensus pomiędzy podobnymi badaniami.
Nagłe ochłodzenie mogło stanowić czynnik, który wpłynął na decyzję dotyczące opuszczenia pomorskich siedzib przez Gotów.
Publikacja źródłowa donosząca się do rekonstrukcji paleoklimatycznych:
Linki zewnętrzne:
Ochrona zabytków:
KARTA GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW
Opis Narodowego Instytutu Dziedzictwa:
Cmentarzysko gockie - Zabytek.pl
Galeria zabytków ruchomych i nieruchomych na stronie Muzeum w Koszalinie.
Cmentarzysko z kręgami kamiennymi w Grzybnicy | Muzeum w Koszalinie
Publikacje dostępne online:
Cmentarzysko z kręgami kamiennymi w Grzybnicy (koszalin.pl)